عدم تقدم ادله امر به معروف و نهی از منکر بر ادله ایذا در مرتبه اشد نهی از منکر

[سید حسین حسینی]

بسم الله
نسبت بین ادله وجوب نهی ازمنکر و حرمت ایذا

بین ادله وجوب امر به معروف و نهی از منکر و ادله حرمت ایذاء عام و خاص من وجه است بنابراین اطلاق ادله امر به معروف حالتی را که شخص ایذا بشود را هم می گیرد و هکذا ادله حرمت ایذا اعم است از اینکه به جهت امر به معروف ایذا شود یا خیر بنابر این مجمع العنوانین صورتی است که شخصی به خاطر امر به معروف دیگری را ایذا کند در این صورت معنونی می شود برای وجوب امر به معروف و حرمت ایذا، دراین صورت آیا دلیل امر به معروف مقدم است یا دلیل حرمت ایذا؟
آنچه که قبلا بحث شده بود این بود که بالحکومه ادله امر به معروف فی الجمله مقدم است، اما در فرضی که تمام مراتب موثر باشند در این صورت آیا با وجود اثر داشتن مرتبه ضعیف نوبت به مرتبه شدید می رسد یا خیر؟
آنچه مسلم است این است که اگر مرتبه ای موثر بود که ایذا هم نداشت باید به همین اکتفا کرد و در واقع از بحث ما خارج است به این جهت که اصلا نهی ندارد و فرض ما برای جایی است که تعارض باشد. أقول[1]
مدعا

اما اگر تمام مراتب ایذا داشتند در این صورت با وجود تاثیر مرتبه ضعیف آیا نوبت به مرتبه شدید می رسد یا خیر؟
ما حصل فرمایش مرحوم صاحب جواهر این است که خیر نوبت به مرتبه شدید نمی رسد.
دلیل

ایشان می فرمایند که آنچه که قطعی است این است که مرتبه پایین تر موثر است پس مرتبه شدید و ادله حرمت ایذا تعارض می کنند و در نتیجه تساقط می کنند و در این صورت استصحاب حرمت ایذا می شود.
بیان استصحاب

به این بیان که قبلا ایذا این شخص حرام بود حال با وجودی که مرتکب منکری شده است شک می کنم که آیا می توانم او را از باب امر به معروف و نهی از منکر ایذا کنم یا خیر که استصحاب حرمت ایذا میشود؛ پس ادله حرمت ایذا نسبت به مرتبه شدید مستقر است و چون فی الجمله ادله امر به معروف مقدم بر ادله حرمت ایذا بود و آنچه که مسلم بود این بود که مرتبه خفیف موثر است در این صورت باید به همان مرتبه ضعیف اکتفا کرد.
اما اینکه آیا این استدلال مقبول است یا خیر کلام دیگری است.
طریق دیگر برای اثبات حرمت ایذا

ایذا بلا وجه عقلا قبیح است و با قاعده ملازمه اثبات میشود که پس شرعا هم قبیح است.[2]
مناقشات

مناقشه اول

مناقشه ای است که آقای آصفی در جواب نامه در سوال ایشان از مرحوم آیه الله خویی در کتاب محرمات و واجبات آورده اند که نسبت به حرمت ایذا مومنان سوال شده است
تبیین سوال

• صغری: در روایات زیادی هست که هر کسی که مومنی را اذیت کند خدای متعال و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را اذیت کرده مثل:فإنّه روي‏ عن أبي عبد اللّه- عليه السلام- أنّه قال: من‏ أدخل على مؤمن سرورا فقد أدخله على اللّه، و من آذى‏ مؤمنا فقد آذى اللّه عزّ و جلّ في عرشه، و اللّه ينتقم ممن ظلمه‏[3]

وَ قَالَ أَيْضاً ص‏ مَنْ‏ آذَى‏ مُؤْمِناً فَقَدْ آذَانِي وَ مَنْ آذَانِي فَقَدْ آذَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ آذَى اللَّهَ فَهُوَ مَلْعُونٌ فِي التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقَانِ.[4][5]

• .کبری: آیه قرآن است که می فرماید إنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذَاباً مُهِيناً [6]
• نتیجه: ایذاء مومن حرام است.

و ایشان در جواب می فرمایند سه نحو اذیت داریم که عبارت اند از:

1. شخصی که از اذیت شدن دیگری غافل است: مشمول ادله حرمت ایذا است.
2. شخصی که به قصد اذیت دیگری کاری را می کند:مشمول ادله حرمت ایذا است.
3. شخصی که قصدش از عملی اذیت کردن دیگری نیست ولی از اذیت دیگری غافل نیست: مشمول ادله حرمت ایذا نیست.

أقول[7]

---

[1] این بیان اعم است از بحث ما به این جهت که فرضا کسی از ضرب از باب امر به معروف اذیت نشود ولی از انکار لسانی اذیت شود حال باید آن شخص را زد؟


[2] اشکال به این وجه هم این است که بله ایذا بلا وجه اشکال دارد و عقل حکم به این می کند اما فرض این است که این ایذا وجه دارد و آن باز داشتن شخص از گناه و نجات او از عذاب جهنم است و وجه خوبی هم هست.

[3] ( 6) عنه الوسائل: 16- 356- أبواب فعل المعروف- ب 24 ح 19. و انظر الكافي: 2- 188 ح 1، و جامع الأخبار: 3، و ص 144.

[4] فتال نيشابورى، محمد بن احمد، روضة الواعظين و بصيرة المتعظين (ط - القديمة) - ايران ؛ قم، چاپ: اول، 1375 ش.

[5] البته با این روایت ها دیگر نیازی به ذکر آیه نیست چون صغری و کبری هر دو را دارند.

[6] الأحزاب‏ ، الجزء 22، الصفحة: 426، الآية: 57

[7] البته این بیان کلی به نظر می رسد؛ چون بین خود این حالات هم صوری مفروض است مثلا اینکه:
شخصی که غافل است یا وجه عملش شرعی است یا نیست و در صورتی که وجه عملش شرعی باشد اذیت دیگری لحاظ نشده است یا اینکه لحاظ شده ولی مرجح دارد مثل نهی از منکر.
یا اینکه اگر قصد آن شخص اذیت کردن دیگری باشد آیا مقصود بالاصاله او اذیت کردن است و یا مقصود بالتبع او اینگونه است اگر مقصود بالاصاله او اذیت کردن باشد اگر عملش تعبدی باشد که باطل است و مشمول دلیل حرمت ایذا است اما اگر عمل او توصلی باشد مثلا می خواهد مومنی را نجات بدهد ولی به این نیت که از ملک شخص مد نظر عبور کند و داعی ای غیر از این نداشته باشد.
و در صورتی که از عملش غافل نیست ولی بالتبع موجب اذیت دیگری می شود هم بسته به نوع عمل دارد که آیا بر دلیل حرمت ایذا غالب شود یا خیر و تعبدی توصلی بودن و بدل داشتن و نداشتن هم صورت هایی دارد که باید بررسی شود.