تحقیق جلسه 99/3/17 أصالة الصحة

[حمید رضا الوستانی]

با سلام و احترام
1. کیفیت استدلال به آیه شریفه "قولوا للناس حسنا" و آیه شریفه " اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم" را بر حجیت اصل صحت توضیح دهید و نقد مصنف را در این زمینه بیان نمایید.
2. کیفیت استدلال محقق ثانی رحمة الله علیه به آیه شریفه " أوفوا بالعقود" را بر حجیت اصل صحت توضیح دهید و نقد مصنف را در این زمینه بیان نمایید.
3. محل نزاع در تنبیه اول یعنی عبارت (أن المحمول علیه فعل المسلم، هل الصحة باعتقاد الفاعل أو الصحة الواقعیة؟)
را بیان نمایید.
ان شاء الله موفق و مؤید باشید.

[niroumand]

بسم اللّه الرحمن الرحیم
1. کیفیّت استدلال به آیه (قولوا للناس حسنا): قول در این آیه به معنای ظنّ و اعتقاد گرفته می شود. درنتیجه معنای آیه این می شود که در مورد مردم، اعتقاد و ظنّ صحیح داشته باشید؛ مگر اینکه خلافش قطعا ثابت شود.
نقد مصنّف: مصنّف به نقد خود تصریح نمی کنند زیرا ضعف استدلال را بی نیاز از نقد می داند. شاید، نقد ایشان این باشد که محلّ بحث، صحّت فقهی است نه حسن ظنّ اخلاقی.
کیفیّت استدلال به آیه ( اجْتَنِبُوا كَثِيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْم‏): خداوند متعال در این آیه می فرماید بعضی از گمان ها گناه است. از طرفی بالاجماع ظن نیکو به دیگران گناه نیست. پس آنچه گناه است ظنّ بد است. پس ما همه جا وظیفه داریم ظن نیکو داشته باشیم.
نقد مصنف: علاوه بر نقدی که در آیه قبلی بیان شد، نقد دیگری نیز وجود دارد. آن نقد این است که قرینه ای بر گناه آلود بودن تمام گمان های بد نداریم. قدر متیقّن این است که بعضی از گمان های بد گناه آلودند امّا آیا تمام گمان های بد؟ آیه در مقام بیان نیست. ثانیا بعضی از گمان های نیکو نیز، در بعضی جاها ممکن است مفاسدی داشته باشد که محال نیست آن ها نیز گناه آلود باشند.
2. کیفیّت استدلال محقّق ثانی به این شکل است که آیه (اوفوا بالعقود) هم عموم دارد و هم اطلاق. بنابرین به جمیع افراد عقود باید وفاء کرد. این ظهور حجّت است. از طرفی یک مخصص لبّی هم وجود که به حکم اجماع، وفاء به عقودی که معلوم الفسادند لازم نیست و حتّی در بعضی موارد مانند ربا، حرام است. پس این مخصّص آن ظهور را تخصیص می زند؛ ولی بنا بر مشهور، عامّ در ماعدای خاصّ حجّت است؛ بنابرین به تمام عقود غیر معلوم الفساد باید وفاء کرد از جمله عقود مشکوک الفساد. معنای وفاء به عقد هم صحّت آن است و الّا عقد فاسد که لازم الوفاء نیست .
نقد مصنف: مصنّف، اینجا هم به نقد خود تصریح نکرده اند. احتمال داده می شود ایشان چند نقد دارند.
اولا دلیل اخص از مدّعاست. زیرا اصاله الصحه فی فعل الغیر تمام اعمال را شامل می شود امّا دلیل، خاصّ عقود است.
ثانیاً، قاعده اصاله الصحه فی فعل الغیر در عقود ، مخاطب آن یا شخص ثالثی است که می خواهد با متعاقدین معامله کند یا خود متعاقدین در صورتی که بخواهند نسبت به صحّت صیغه ای که طرف مقابل خوانده است اطمینان حاصل کنند؛ امّا قاعده اوفوا بالعقود، مخاطب آن خود متعاقدین هستند در مورد این که عقدی که بین خود خوانده اند آیا لازم است یا جائز.
ثالثا قاعده اصاله الصحه اثبات صحت می کند اما قاعده اوفوا بالعقود اثبات لزوم می کند و لزوم اخصّ از صحّت است زیرا ممکن است عقدی صحیح باشد امّا لازم نباشد مانند عقود جائزه.
3. محلّ نزاع این است که در شرایطی که شرایط صحّت عمل در نظر عامل و شخص ثالث متفاوت است به گونه ای که در بعضی شرایط، عمل از نظر عامل صحیح است امّا از نظر شخص ثالث فاسد، اگر شخص ثالث در صحّت عمل شکّ کند، آیا می تواند حکم به صحّت آن از نظر خودش کند یا تنها می تواند حکم به صحّت آن از نظر عامل کند؟

[مهدی محمودی]

1.آیه ی اول:
باید از قول اراده ی ظن و اعتقاد نمود تا استدلال به ان صحیح باشد.یعنی معنای ایه اینگونه می شود که به اعمال مردم حسن ظن داشته باشد.این دقیقا همان مفاد اصاله الصحه است.
رد:ایه ظهور دارد در اینکه با مردم باید حسن معاشرت و مکالمه داشته باشیم.
آیه ی دوم: اینکه آیه امر نموده که از سو ظن اجتناب کنید، در حقیقت به معنای اجتناب از ترتیب آثار سو در حین ظن است.چون نفس ظن قابلیت خطاب ندارد پس لازم است آثار حسن و صحت را مترتب کرد چراکه واسطه ای بین سو و حسن و صحت و فساد نیست.
رد:اینکه واسطه ای در بین نیست به این معنای نیست که واسطه بین حرمت ترتیب اثار سو و وجوب ترتیب آثار حسن و صحت نیست.
2.باید به تمامی عقود عمل نمود یعنی اصل در تمامی عقود صحت است مگر آنکه از خارج خلافش ثابت شود.از جمله ی اعمال مسلمین عقود است که باید عند الشک در صحت به اصل مذکور رجوع کرد.
رد:این استدلال از باب تمسک به عام در شبهه ی مصداقیه است و تحقیق عدم جواز این تمسک است.(درر الفواید ص405)
3. درباره ی صحتی که فعل مسلمان حمل بر او می شود دو نظریه وجود دارد:
1.مشهور:مراد از صحت، صحت واقعیه است.
مثال اول:مکلفی عقدی را انجام داده است.این مکلفی است که معتقد است عقد هم فارسی صحیح است و هم به صورت عربی(اعمی است).اما حامل(کسی که فعل او را حمل بر چیزی می کند)کسی است که می گوید باید عربی انجام شود.(اخصی است).حال شک می کنیم که با لغت عربی انجام داده یا فارسی؟حمل می کنیم بر عقدی که در واقع صحیح است.
مثال دوم: شخصی مشغول خواندن نماز است و عقیده دارد که نماز را هم با سوره می توان خواند و هم بدون سوره.(فاعل اعمی است)ولی حامل معتقد است که سوره در نماز واجب است.(اخصی است).حال اگر شک کنیم با سوره انجام داد یا بدون سوره؟حمل می کنیم بر صحت واقعیه و نماز او صحیح است.یعنی نماز او با سوره بوده است چون هر دو با سوره بودن را قبول دارند.
2.صاحب مدارک و اتباع ایشان: مراد از صحت، صحت اعتقادیه است یعنی اگر کسی عملی را انجام داد و شک کردیم، حمل می کنیم که عمل طبق عقیده ی خودش صحیح است و کاری به واقع نداریم.

[سید مهدی فقیهی]

بسم الله الرحمن الرحیم
کیفیت استدلال به آیه قولوا للناس حسنا برای اثبات اصاله الصحه و نقد مصنف
ظهور بدوی این آیه شریف ربطی به اصاله الصحه ندارد اما با توجه به تفسیر حضرت از این آیه که فرمودند لاتقولوا الا خیرا حتی تعلموا ماهو یعنی تا حقیقت را نمی دانید نسبت به مردم فقط خیر بگویید می توانیم اصاله الصحه را اثبات کنیم با این بیان که وقتی حضرت به عرف می گوید نسبت به مردم خیر بگویید یعنی نسبت به آنها نیز اعتقاد خیر و ظن خیر داشته باشد زیرا وقتی به عرف می گویند این نسبت را به فلانی نده یعنی اعتقاد هم نداشته باش و اصاله الصحه همان اعتقاد خیر به دیگران است پس اصاله الصحه طبق این آیه و روایت حجت است. مرحوم شیخ نقد خود نسبت به استدلال به این آیه را تصریح نمی کنند و به وضوحش واگذار می کنند و شاید هم جواب این استدلال به آیه از نقد خود شیخ به استدلال به روایات معلوم شود یعنی همان نقدی که مرحوم شیخ به اخبار اصاله الصحه وارد کردند اینجا هم وارد باشد برای همین مرحوم شیخ نقد را تکرار نکرده اند. نقد به اخبار اصاله الصحه اجمالا این بود که تفاوت است میان اثبات اصاله الصحه که اثر شرعی دارد و احکام شرعی بر آن ثابت می شود و اصاله الصحه که در احکام اخلاقی بیان می شود و این آیات وروایات حد اکثر ظن خوب نسبت به مردم را به عنوان یک وظیفه اخلاقی بیان می کند و نسبت به اینکه آیا آثار و احکام فقهی شرعی نیز به این ظن خوب مترتب می شود یا نه ساکت است و دلالت ندارد.
کیفیت استدلال به آیه اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم برای اثبات اصاله الصحه و نقد مصنف
این آیه می فرمایند ان بعض الظن اثم و آن ظن هایی که اثم هست ظن سوء هست از این می فهمیم که نسبت به مردم باید حسن ظن داشته باشیم یعنی وقتی به عرف می گوییم که سوء ظن نداشته باش خوب یعنی حسن ظن داشته باش و اصاله الصحه نیز همان حسن ظن به دیگران است مصنف به نقد خود نسبت به استدلال به این آیه هم تصریح نکرده اند و همان نقد مرحوم شیخ به استدلال به اخبار به استدلال به این آیه هم وارد است
تبیین محل نزاع تنبیه اول
دقیقا مراد از اصاله الصحه چیست حمل بر صحت واقعی عمل یا حمل بر صحت عمل نزد فاعل. برای مثال اگر من در بیع عربیت را شرط می دانم اما بایع فارسی را هم کافی می داند حال بایع یک بیع انجام داده است آیا من باید بگویم که عمل او واقعا صحیح بوده و بیع او عربی بوده مثلا یا نه فقط می توانم بگویم که بیع او فقط نزد خودش صحیح بوده اما آیا واقعا صحیح بوده یا نه نمی توانم بگویم چون ممکن است بیع را فارسی خوانده باشد و بیع او نزد خودش صحیح است اما در واقع صحیح نبوده است!