نمایش نسخه قابل چاپ
بسم الله
۱- بااستفاده از عناوین موجود در رجال نجاشی، یک عنوان تصحیف شده را حدس زده و آن را در یک سند بیابید و سند را اصلاح کنید.
و یا از کتاب تهذیب یا استبصار یا ثواب الاعمال شیخ صدوقی
یک سند دارای تصحیف پیدا کرده و اصلاح کنید.
مراحل کار و شواهد را هم یادداشت نمایید.
۲- سند حدیث زیر را ازلحاظ تصحیف و سقط و زیاده و.. بررسی و اصلاح کنید
الکافی چاپ اسلامیه ج۴ ص ۹۲ ح ۳
1- الكافي (ط - الإسلامية) ؛ ج3 ؛ ص461
7- مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ رِبْعِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: أُتِيَ أَبِي بِالْخُمْرَةِ يَوْمَ الْفِطْرِ فَأَمَرَ بِرَدِّهَا ثُمَّ قَالَ هَذَا يَوْمٌ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يُحِبُّ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى آفَاقِ السَّمَاءِ وَ يَضَعَ وَجْهَهُ عَلَى الْأَرْضِ.
در رجال نجاشی شخصی به نام فضل بن یسار یافت نشد. ربعی بن عبدالله 22 بار از فضیل(نه فضل) بن یسار روایت نقل کرده است. فضیل بن یسار هم از اصحاب امام صادق علیه السلام بوده که 32 روایت از حضرت نقل می کند. پس در کلمه ی فضل یک یاء سقط شده است. اگر چه شاید شخصیتی به نام فضل بن یسار وجود داشته باشد(همان گونه که در 3 سند از ثواب الاعمال آمده بود.) ولی این آن نیست و در کتب رجالی دیگر نیز اسمی از او نمی باشد.
2- الكافي (ط - الإسلامية) ؛ ج4 ؛ ص92
3- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَمَاعَةَ وَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع يَصِلُ مَا بَيْنَ شَعْبَانَ وَ رَمَضَانَ وَ يَقُولُ صَوْمُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ تَوْبَةٌ مِنَ اللَّهِ.
زرعة بن محمد از سماعه بیش از 50 روایت دارد و از مفضل بن عمر یک روایت دارد. ولی چه کنیم که سماعه هیچ روایتی از مفضل بن عمر ندارد. پس طبیعتا عبارت "عن سماعة" زیاد است.
باتشکر
سلام
خسته نباشید
1- روایت کافی که استاد بزرگوار گذاشته اند هر دو سند بعد از عادی سازی مشکلی ندیدم.
بازسازی شده: عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَال
عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَال
البته در وسائل سماعه ندارد که به نظر افتاده است، چرا که زرعه از امام صادق علیه السلام بدون واسطه دو روایت بیششتر ندارد. همچنین در وافی و بعضی کتب دیگر آمده زرعه عن المفضل که هم سماعه و هم واو حذف شده که این سند هم، سند دوم بازسازی شده است که گفته شد اشکالی ندارد.
تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج5، ص: 253
16- مُوسَى بْنُ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لَوْ لَا مَا مَنَّ اللَّهُ بِهِ عَلَى النَّاسِ مِنْ طَوَافِ الْوَدَاعِ لَرَجَعُوا إِلَى مَنَازِلِهِمْ وَ لَا يَنْبَغِي لَهُمْ أَنْ يَمَسُّوا نِسَاءَهُمْ.
يَعْنِي لَا تَحِلُّ لَهُمُ النِّسَاءُ حَتَّى يَرْجِعَ فَيَطُوفَ بِالْبَيْتِ أُسْبُوعاً آخَرَ بَعْدَ مَا يَسْعَى بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ ذَلِكَ عَلَى النِّسَاءِ وَ الرِّجَالِ وَاجِبٌ.
موسی بن القاسم بدون واسطه از عبدالله بن سنان روایت ندارد. در این صورت در این روایت یا افتادگی وجود دارد یا تحریف صورت گرفته است. در صورت افتادگی موسی بن القاسم از طریق عبدالرحمن بیشترین نقل را از او دارد و در صورت تحریف عبدالله بن القاسم بوده که به سهو موسی بن القاسم نوشته شده و عبدالله بن القاسم بدون واسطه از عبدالله بن سنان روایت دارد
بسم الله الرّحمن الرّحیم
تمرین اول :
نمونه اول :
نام راوی در فهرست مرحوم نجاشی : ربعی بن عبد الله [بن الجارود بن أبي سبرة الهذلي أبو نعيم، بصري، ثقة]
حدس زدم «ربعی» به «ربیع» تصحیف شود فلذا پس از اطمینان از عدم وجود راوی به نام «ربیع بن عبد الله» این نام را در نرم افزار جستجو کردم و دیدم چنین روایتی آمد : «أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى فِي نَوَادِرِهِ، عَنْ رَبِيعِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا جَرَّدَ الرَّجُلُ الْجَارِيَةَ وَ وَضَعَ يَدَهُ عَلَيْهَا فَلَا تَحِلُّ لِأَبِيهِ» (مستدرک ج14ص379)
آیت الله مکارم شیرازی دام ظله در کتاب النکاح ج4 ص17 پس از نقل این روایت در طایفه روایاتی که دال بر حرمت ملموسه و منظوره ابن برای اب هستند ، چنین فرموده اند : «ربيع بن عبد اللّه» مجهول است و اسم او در كتب رجال نيست، به طورى كه جامع الروات و معجم رجال آقاى خوئى هم آن را ندارد. در بررسى حدود هشتاد كتاب رجالى اسم «ربيع بن عبد اللّه» پيدا نشده و در بعضى از مصادر هم «ربعى بن عبد اللّه» است و حدس من اين است كه در اينجا اشتباهى شده است و راوى «ربعى بن عبد اللّه» است. او فرد مشهورى است و روايات زيادى هم دارد به قرينۀ روايت او از «محمّد بن مسلم» كه بعد از او آمده است، علاوه بر اين، مضمون اين روايت از محمّد بن مسلم عين مضمون روايتى است كه در وسائل آمده است:* ... عن ابن ابى عمير، عن ربعى بن عبد اللّه، عن محمّد بن مسلم، عن ابى عبد اللّه عليه السلام قال: اذا جرّد الرجل الجارية و وضع يده عليها فلا تحلّ لابنه (اين روايت به جاى «أبيه» «ابنه» دارد).
احتمالًا در حديث «نوادر» دو اشتباه وجود دارد: يك اشتباه در سند كه «ربيع» غلط و «ربعى» درست است و اشتباه ديگر در متن كه «أبيه» غلط و «ابنه» درست است كه در اين صورت. . . .» انتهی موضع الحاجة.
البته سند در نوادر ص102 و در کافی شریف ج5 ص419 ح5 از ربعی نقل شده و اشتباه از حاجی نوری در مستدرک بوده.
همچنین صاحب حدائق در شرح الرسالة الصلاتیة ص152 روایتی از راوی بدین نام ذکر کرده : «و مثلها (صحيحة ربيع بن عبد الله، و الفضيل بن يسار) عن أبي عبد الله (عليه السلام) قالا سألناه عن رجل صلى مع إمام يؤتم به فرفع رأسه من السجود قبل أن يرفع الإمام رأسه من السجود قال: [فليسجد].» البته احتمالا این غلط از نسخه است زیرا در همه کتب و حتی در خود حدائق (ج11 ص142) راوی را «ربعی بن عبد الله» نام برده اند.
نمونه دوم :
نام راوی «سعید بن عبد الرحمن» که حدس زدم به «سعد بن عبدالرحمن» تصحیف شود ؛ اتفاقا صاحب وسائل روایتی با نام مصحف از این شخص نقل کرده اند (ج17 ص10) ولی این هم مانند نمونه اول در مصدرش صحیح بود (الخصال ج2 ص446) و با توجه به تمیم بن بهلول که ناقل از ابن عبدالرحمن است ، قابل شناسایی بود.
تمرین دوم :
کافی ج4 ص92 ح3 :
«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَمَاعَةَ وَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع »
بازسازی عطف :
سند 1 : عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ [الحضرمی] عَنْ سَمَاعَةَ
سند 2 : عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ [بن عیسی] عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ [الأهوازی] عَنْ عَلِيِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ [الحضرمی] عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ
تمام طبقات در این سند مشکل ندارد و از نظر راوی و مروی عنه صحیح بنظر میرسد ؛ لکن فیض کاشانی در وافی ج11 ص63 این روایت را از کافی بدون «عن سماعة و» نقل کرده.
آنچه پس از فحص نرم افزاری بدست آمد اینکه نقل حسین بن سعید اهوازی از زرعة از سماعة بسیار بیشتر از نقل حسین از زرعة از مفضل است ؛ بلکه در کافی شریف تنها همین روایت است که حسین از زرعة از مفضل نقل کرده. بعبارتی سند 1 در کافی شریف ، سند آشنایی است ولی سند 2 در کافی شریف سند غریبی است.
[5516] وَ تَصْدِيقُ ذَلِكَ مَا رَوَاهُ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ بْنِ الْمُهْتَدِي عَنْ سَعِيدِ بْنِ سَعْدٍ قَالَ سَأَلْتُهُ يَعْنِي أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع عَنْ رَجُلٍ كَانَ لَهُ ابْنٌ يَدَّعِيهِ فَنَفَاهُ وَ أَخْرَجَهُ مِنَ الْمِيرَاثِ وَ أَنَا وَصِيُّهُ فَكَيْفَ أَصْنَعُ فَقَالَ ع لَزِمَهُ الْوَلَدُ لِإِقْرَارِهِ بِالْمَشْهَدِ لَا يَدْفَعْهُ الْوَصِيُّ عَنْ شَيْءٍ قَدْ عَلِمَهُ
من لایحضره الفقیه ج4 ص220
سعد بن سعد و سعید بن سعد دو اسم شبیه به هم و هر دو از روات هستند. اما عبدالعزیز بن المهتدی فقط از سعد بن سعد روایت دارد درحالیکه اینجا نام سعید آمده است.
عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ زُرْعَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَمَاعَةَ وَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع يَصِلُ مَا بَيْنَ شَعْبَانَ وَ رَمَضَانَ وَ يَقُولُ صَوْمُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ تَوْبَةٌ مِنَ اللَّهِ.
عده از احمد اشعری روایت دارد
احمد اشعری هم از حسین بن سعید روایت دارد
حسین بن سعید هم از علی بن صلت 6 روایت دارد
علی بن صلت هم 7 روایت از زرعه دارد
زرعه هم 291 روایت از سماعه بن مهران دارد و از مفضل بن عمر هم 6 روایت دارد
از نظر طبقات و روایت روات از یکدیگر این حدیث مشکلی ندارد اما در کتب و نسخ مختلف سند این روایت به انحاء مختلف نقل شده است که نیاز به بررسی دارد.
در برخی نسخ مفضل نیامده در برخی سماعه نیامده و مفضل عطف به رزعه شده و در برخی دیگر سماعه حذف و بین رزعه و مفضل عن آمده است.
بسم الله الرحمن الرحیم
سلام
سلام علیکم
بسم الله الرحمن الرحیم
با سلام
۲- سند حدیث زیر را ازلحاظ تصحیف و سقط و زیاده و.. بررسی و اصلاح کنید
الکافی چاپ اسلامیه ج۴ ص ۹۲ ح ۳
2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ عُمَرَ بْنِ أَبَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ صَوْمُ شَعْبَانَ وَ شَهْرِ رَمَضَانَ مُتَتَابِعَيْنِ تَوْبَةٌ مِنَ اللَّهِ.
اول علی بن ابراهیم عن محمد بن عیسی عن یونس را جستجو کردیم، این طریق هیچ اشکالی ندارد و علی از محمد بن عیسی بن عبید روایت زیاد دارد.
بعد یونس عن أبان را جستجو کردیم که تنها همین روایت را پیدا کردیم ... .
بعد یونس عن المفضل را جستجو کردیم روایت پیدا کردیم یک روایت پیدا کردیم.
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ يُونُسَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ:
منتهی در برخی از روایت دیگر المفضل بن عمر نبود بلکه مفضل بن صالح بود. مثل:
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ زَيْدٍ الشَّحَّامِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ...
مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ يُونُسَ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ مُحَمَّدٍ الْحَلَبِيِّ أَنَّه
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع
نکته ی دیگر اینکه یونس عن المفضل بن عمر واسطه می خورد مثل:
عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ بَكَّارِ بْنِ كَرْدَمٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَر ...
نتیجه چون یونس هم می تواند مستقیما از مفضل روایت کند و غیر مستقیم، روایت اشکالی نداشته باشد.
تمرین بعدی:
وَ عَنْهُ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ عَنْ أَخِيهِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ يَقْطِينٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنِ الْمَالِ الَّذِي لَا يُعْمَلُ بِهِ وَ لَا يُقَلَّبُ قَالَ يَلْزَمُهُ الزَّكَاةُ فِي كُلِّ سَنَةٍ إِلَّا أَنْ يُسْبَكَ.( تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج4، ص: 7)
مرجع ضمیر به مرحوم کلینی برمی گردد ...
قسمت آخر سند برایمان سوال شد که حسن بن علی بن یقطین عن أخیه الحسین بن علی بن یقطین، امکان دارد حسن و حسین مستقیم از خود امام روایت دارند یا خیر؟ که وقتی جستجو کردیم ، هم مستقیم از امام روایت دارند و هم به واسطه پدرشان علی بن یقطین ولی به کافی که مراجعه کردیم مشاهده کردیم که این روایت به واسطه پدرشان نقل شده است یعنی به جای (بن) (عن) قرار دهیم صحیح خواهد بود.
تمرین
سلام و عرض ادب