تقریر یکشنبه25فروردین

بسم الله الرّحمن الرّحیم
جناب آخوند پس از بیان چهار روایت جهت اثبات نظریه تخییر مطلق در متعارضین ، فرموده «إلی غیر ذلک من الروایات». محقق اصفهانی پنج روایت دیگر را بیان کرده که شاید مراد مرحوم آخوند ، این أخبار یا برخی از این أخبار باشد.
ابتداء روایتی از کتاب عیون أخبار الرضا علیه السلام ؛ بحث روایت میثمی را در دو مقام پی خواهیم گرفت :
مقام اول : بحث سندی
«حَدَّثَنَا أَبِي وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالا حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْمِسْمَعِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي أَحْمَدُ بْنُ الْحَسَنِ الْمِيثَمِيُ‏ أَنَّهُ سُئِلَ الرِّضَا ع يَوْما» (عیون أخبار الرضا علیه السلام ، ج2 ، ص20).
جناب شیخ ، این روایت را از پدرش و ابن ولید نقل کرده که هر دو ثقه می¬باشند. این دو ، از سعد بن عبد الله نقل کرده¬اند که ثقه می¬باشد. او از مسمعی و مسمعی نیز از میثمی نقل کرده که راوی بلا واسطه از معصوم نیز ثقه می¬باشد.
کلام پیرامون «محمد بن عبد الله المسمعی» است که توثیق خاص در کتب مقدم رجالی ندارد.
محقق خوئی ، از وجوه توثیق عام وجهی برای توثیق وی بیان کرده : «أقول: مقتضى عدم استثناء ابن الوليد رواية محمد بن أحمد بن يحيى عن هذا الرجل، اعتماده عليه» (معجم رجال الحدیث ج17 ص277).
توضیح کلام محقق خوئی : مرحوم ابن ولید (رجالی مهم شیعه و از مشایخ مرحوم صدوق) نسبت به أحمد بن محمد بن یحیی أشعری فرموده اگرچه خودش ثقه است ولی از ضعفاء هم نقل حدیث می¬کند سپس مستثنیاتی از مشایخ أحمد بن محمد را ذکر کرده که ضعیف می¬باشند. از آنجا که أحمد بن محمد صاحب کتاب نوارد الحکمة است ، این دسته را بعنوان مستثنیات نوادر الحکمة می¬شناسند و اگر کسی از مشایخ أحمد بن محمد باشد ولی جزء مستثنیات نوادر نباشد ، این توثیق عامی از جانب ابن ولید است.
اما این توثیق در ما نحن فیه : مسمعی از مشایخ أحمد بن محمد است و دو روایت در نوادر هم دارد ولی جزء مستثنیات نوادر نیست ؛ ظاهر این مطلب ، توثیق ابن ولید نسبت به ایشان است.
و لکن خود محقق خوئی در ادامه کلام شیخ صدوق در ذیل همین روایت مورد بحث را بعنوان جرح مسمعی بیان کرده : «و لكن قال الصدوق- قدس سره- في العيون: الجزء 2، الباب 30، فيما جاء عن الرضا ع من الأخبار المنثورة، الحديث 45، في ذيل رواية في سندها محمد بن عبد الله المسمعي:
كان شيخنا محمد بن الحسن بن أحمد بن الوليد رضي الله عنه سيئ الرأي في محمد بن عبد الله المسمعي، راوي هذا الحديث، و إنما أخرجت هذا الخبر في هذا الكتاب، لأنه كان في كتاب الرحمة، و قد قرأته عليه فلم ينكره، و رواه لي».
ظاهر کلام محقق خوئی اینست که «سیئ الرأی» بودن را به معنای جرح دانسته بدین معنی که ابن ولید ، وی را ثقه نمی-دانسته ؛ البته این روایت را از جهت دیگری معتبر می¬داند.
عرض ما اینست که «سیئ الرأی» بودن دال بر عدم وثاقت نیست و معلوم نیست که بد نظر بودن ابن ولید از چه جهت بوده ؛ این کلام مجمل است ؛ چه بسا بد نظر بودن از جهت مذهب مسمعی بوده که مثلا غالی می¬بوده. همین اجمال سوء رأی کافی است که آن توثیق عام بدون معارض باقی بماند و مسمعی از این جهت مشکلی نداشته باشد.

مقام دوم : بحث دلالی
دو فقره از این روایت را برای قول به تخییر می¬توان مطرح نمود :
«يَجِبُ الْأَخْذُ بِأَحَدِهِمَا أَوْ بِهِمَا جَمِيعاً أَوْ بِأَيِّهِمَا شِئْتَ وَ أَحْبَبْتَ مُوَسَّعٌ ذَلِكَ لَكَ مِنْ بَابِ التَّسْلِيمِ لِرَسُولِ اللَّهِ ص وَ الرَّدِّ إِلَيْهِ وَ إِلَيْنَا وَ كَانَ تَارِكُ ذَلِكَ مِنْ بَابِ الْعِنَادِ وَ الْإِنْكَارِ وَ تَرْكِ التَّسْلِيمِ لِرَسُولِ اللَّهِ ص مُشْرِكاً بِاللَّهِ الْعَظِيمِ . . . . . . . . .
يَسَعُ الْأَخْذُ بِهِمَا جَمِيعاً أَوْ بِأَيِّهِمَا شِئْتَ وَسِعَكَ الِاخْتِيَارُ مِنْ بَابِ التَّسْلِيمِ وَ الِاتِّبَاعِ وَ الرَّدِّ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص» (عیون أخبار الرضا ج2 ص20)
محقق اصفهانی خودش به این استدلال اشکال کرده (استاد ، طبق ترتیب خود محقق اصفهانی بیان کردند ولی در این تقریر بر عکس نوشته شده) :
اولا تخییر مذکور در این روایت حکم ظاهری نیست بلکه تخییر واقعی در اعمال مکروه است ؛ هرجا نهی إعافه و کراهی وجود داشته باشد ، واقعا مکلف مخیر است که آن فعل را ترک کند یا انجام دهد و هیچ مطلب جدیدی نیست و امام علیه السلام هم در صدد بوده¬اند بیان کنند که هیچ کلامی منافی با سنت قطعیه نبوی نخواهند بیان داشت و این خیلی واضح است.
ثانیا اگر کسی پافشاری کند که حکم مذکور در این روایت ، تخییر ظاهری است هیچ اطلاق و عمومی در آن نیست بلکه استدلالش متوقف بر الغاء خصوصیت از مورد روایت است که چون مورد روایت ، مستحبات است فلذا الغاء این خصوصیت با مشکل مواجه است که توضیحش قبلا گذشت.

پانوشت :
پاسخ دیگری به مناقشه سندی در این روایت می¬توان مطرح کرد :
کلام شیخ صدوق در ذیل این روایت ، دال بر اعتبار آن و وثوق به صدور آن از معصوم علیه السلام می¬باشد[محاضرات فی الأصول (امام خمینی) ص364] ؛ شیخ صدوق فرموده این روایت از از کتاب الرحمة سعد بن عبد الله نقل کرده و اولا با اینکه این کتاب را بر ابن ولید قرائت نموده ولی او این روایت را انکار نکرده و برای مرحوم صدوق روایت نموده[عیون أخبار الرضا ج2 ص20] و ثانیا خود مرحوم صدوق در مقدمه فقیه فرموده که کتاب الرحمة از کتب مشهوری است که بدان تکیه شده و مرجع می¬باشد. [من لا یحضره الفقیه ج1 ص4]