دستورالعمل تدوين رساله علمی سطح ۳ و ۴ حوزه

[طالب]

مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه/معاونت آموزش
دستورالعمل تدوين رساله علمی

دستورالعمل هایی که برای تدوین رساله علمی ضروری می باشد و نویسنده محترم باید آنها را رعایت نماید

http://howzeh-qom.ir/uploads/resaleh_139129.jpg


http://ftp.ismc.ir/amoozesh/Templates/Thems/images/seprator.gif


تاریخ: چهارشنبه ١٨ بهمن ١٣٩١ / ساعت: ١٣:٥٠ / تعداد بازدید: 63544 /






تدوین رساله علمي، آخرين مرحله آموزشي مقطع سطح 3 (کارشناسي ارشد) و 4 (دکتري) مي‌باشد که نگارنده آن پس از تدوين و دفاع از آن در حضور هيئت داوران، مدرک علمي خود را دريافت مي‌کند.
پس از اینکه طرح رساله علمی توسط کميته تخصصي مربوطه به تصویب رسید، نويسنده بايد رساله خود را طبق دستورالعمل های ذیل و زير نظر اساتيد راهنما و مشاور خود (که قبلاً به تصویب رسیده اند) تدوين نمايد.

♦ ♦ ♦
مهلت ها و قوانین مدارج علمی:
1- مهلت تدوين رساله، از «تاریخ تصويب طرح» آغاز می شود و برای رساله سطح سه،‌ حداقل 9 ماه و حداکثر 18 ماه و برای رساله سطح چهار، حداقل يک سال و حداکثر 3 سال مي باشد. البته در صورت موجّه بودن عذر نویسنده، پس از اخذ موافقت استاد راهنما و منوط به تصويب کميته تخصصی مربوطه، حداکثر زمان تدوين رساله تا يک سال دیگر قابل تمديد خواهد بود.
2- عدم ارائه رساله در فرصت مقرّر، به منزله انصراف تلقي مي گردد؛ بنابراین اگر محقق متوجه شد که قادر نیست در مهلت مقرر، رساله خود را به اتمام برساند، قبل از اتمام مهلت قانونی، باید «فرم درخواست تمدید مهلت» (دانلود نسخه Pdf (http://amoozesh.ismc.ir/uploads/mohlat.pdf) / دانلود نسخه Word (http://amoozesh.ismc.ir/uploads/mohlat.doc)) را تکمیل و پس از کسب موافقت و امضاء استاد راهنما به مدارج علمی تحویل دهد. افزایش مهلت تدوین رساله، مشروط به تأیید کمیته تخصصی مربوطه می باشد.

♦ ♦ ♦
نکات کلی درباره محتوای رساله:
رساله از لحاظ شکل ظاهری و محتوا بايد داراي ويژگي‌هاي زير باشد:
1- در نگارش رساله حتماً بايد از منابع معتبر و دست اوّل استفاده شود. البته مقصود از منبع دست اوّل، لزوماً قديمي بودن آن نيست، بلکه دقيق و قابل اعتماد بودن آن اثر است.
2ـ قواعد دستوري، نگارشی و ادبيات درحدّ لازم رعايت شود و حتّي الامکان ويرايش گردد. از حالت گفتاري و بکار بردن الفاظ عامیانه پرهيز شود و حالت نوشتاري داشته باشد. از الفاظ مترادف، تکرار عبارتها، قلم فرسائي و اطناب ممل پرهيز شود. از عبارات شاعرانه، احساسي، شعاري، الفاظ رکیک و ستایش های مبالغه آمیز نیز استفاده نشود. همچنین رساله باید فاقد غلط تايپي باشد.
3- رساله علمي بايد نتيجه تحقيق و ابتکار خود نويسنده باشد نه کار گروهي
4- موضوع بحث بايد به صورت روشن، تقرير و تنقيح گردد
5- اقوال و نظرات ديگران بايد گويا، روشن و حتي الامکان بدون واسطه بيان شود
6- انسجام، پیوند و ارتباط کامل بين مطالب باید رعايت شود.
7- رساله مي تواند ترجمه آثار علمي باشد، مشروط به اینکه با تبيين، تحليل و نقد متناسب از طرف مترجم همراه باشد.
8- در رساله سطح چهار، علاوه بر ويژگي هاي فوق، نقل و جمع اقوال صاحب نظران کفايت نمي کند، بلکه بايد مشتمل بر رأي مختار نويسنده همراه با دليل و نقد اقوال مخالف باشد.

♦ ♦ ♦
مواردی که در تایپ رساله باید مدنظر قرار گیرد:
1) برای تایپ رساله باید از نرم افزار Word استفاده شود. بهتر است به افراد مجرّب در تایپ رساله و پایان نامه مراجعه شود و در پایان کار نیز، نسخه نهایی فایل تایپ شده (برروی CD، DVD یا فلش مموری) از وی دریافت گردد؛ چراکه اولاً ممکن است رساله پس از بررسی توسط اساتید داور، نیاز به اصلاح داشته باشد، ثانیاً این فایل باید در پایان، به همراه اصل رساله تحویل مدارج علمی گردد.
2) تعداد صفحات رساله در سطح سه باید حداقل 100 و حداکثر 150 صفحه A4 و در سطح چهار، حداقل 150 و حداکثر 200 صفحه A4 باشد.
3) هر صفحه، حداقل حاوي حدود 250 کلمه باشد (اگر حاشیه ها، فاصله سطرها، اندازه و نوع قلم ها به نحو ذیل تنظیم شود، این تعداد کلمه به دست می آید). لازم نیست این تعداد کلمه، در همه صفحات به همین میزان باشد (در صفحات دارای تیتر، پاورقی و سطر خالی، این تعداد به کمتر از 250 کلمه می رسد).
4) حاشیه ها:
ـ حاشیه ی بالا و پایین کاغذ: 2.50 سانتی متر
ـ شیرازه: 3 سانتی متر
ـ حاشیه ی راست و چپ کاغذ: 2 سانتی متر
5) سرصفحه:
ـ سرصفحه با عرض 1 و طول 16 سانتی متر
ـ عنوان هر فصل در سمت راست
ـ شماره صفحات فرد در سمت راست و صفحات زوج در سمت چپ (یا کل صفحات زوج و فرد در پائین صفحه، وسط چین شود)
6) فاصله و تعداد سطرها:
ـ فاصله بین سطرها 1 سانتی متر
ـ هر صفحه 22 تا 25 سطر
http://howzeh-qom.ir/portal/ckeditor/plugins/smiley/images/lightbulb.gifبه منظور صرفه جوئی در مصرف کاغذ و کاهش حجم رساله، ضروری است تمامی رساله های تحویلی به مدارج علمی (چه نسخه ی قبل از دفاع و چه نسخه ی نهائی بعد از دفاع)، به صورت پشت و رو چاپ شود و از چاپ به صورت یکرو خودداری شود!

7) قلم های مورد استفاده در تایپ رساله:



موارد موجود در رساله


قلم (Font)


اندازه (Size)




تیترهای درجه اول (عناوین اصلی فصول و بخش ها)


B Titr


16




تیترهای درجه دوم (عناوین فرعی)


B Traffic


14




تیترهای درجه سوم (عناوین فرعی تر)


B Lotus


سیاه - 14




متن اصلی رساله


B Lotus


14




نقل قول ها در گیومه («»)


B Lotus


سیاه - 12




پاورقی


B Lotus


11




احادیث و آیات در متن


B Badr


سیاه - 13




احادیث و آیات در پاورقی


B Badr


سیاه - 10




انگلیسی در متن


Times


13




انگلیسی در پاورقی


Times


10



* در صورتی که در متن رساله بخواهید از کلمات عربی دارای «ه» منقوط (ة) استفاده کنید (مثل: نجاة)، برای آن کلمه می توانید به جای قلم «B Lotus»، از قلم «B Badr» استفاده کنید.
• جهت دانلود «فونت های فارسی» مورد نیاز در تایپ رساله علمی، اینجا را کلیک کنید. (http://howzeh-qom.ir/uploads/farsi_font.zip)

♦ ♦ ♦
ساختار ظاهري و شکلي رساله علمی:
1) جلد رساله
برروي جلد به ترتیب موارد ذیل باید درج گردد:
آرم مرکز مدیریت حوزه، سطح رساله، موضوع رساله، نام استاد راهنما و مشاور، نام نويسنده، سال پايان‌ تدوين
تذکر: نسخه ی اولیه ی رساله که برای دفاع ارائه می گردد، باید با شیرازه ی فنری (سیمی) باشد و پس از تشکیل جلسه دفاعیه و رفع ایرادات و اشکالات واردشده از سوی اساتید داور، باید با جلد گالینگور (چرمی) به مدارج علمی تحویل شود. در شیرازه گالینگورشده نیز موضوع رساله، سطح آن و نام محقق باید ذکر شود (همانند تصویر زیر).

http://howzeh-qom.ir/uploads/Jeld_Resaleh_306572.jpg
فونت و اندازه نوشته های روی جلد، سلیقه ای است ولی بهتر است از فونت «تیتر» با اندازه های مختلف (همانند تصویر فوق) استفاده شود.
2) صفحه «بسم الله الرحمن الرحیم» (معمولاً برای این صفحه، از تصاویر آماده و زیبای «بسم الله» در اندازه متوسط یا بزرگ استفاده می شود)
3) تکرار موارد ثبت شده برروی جلد (بجز شیرازه عمودی) (در نسخه قبل از دفاع، این برگه نیاز نیست. یعنی صفحه اول، «طرح جلد رساله» و صفحه دوم، «بسم الله» قرار می گیرد)
4) صفحه تقدیم (اختیاری است)
اگر نویسنده به صورت واقعی یا نمادین، مايل به اهداء رساله خود به کسي باشد، مجاز است اين صفحه را اضافه نمايد و در کمتر از ده سطر (یک سوم صفحه)، متن دلخواه خود را بیاورد (حتی در نسخه ای که به مدارج علمی تحویل می دهد). در واقع، لازم نیست عملاً نسخه ای از رساله به فرد مذکور تقدیم شود بلکه این عمل، نوعی اعلام قدرشناسی صاحب رساله می باشد.
نمونه متن اهداء می تواند اینگونه باشد:
«این اثر ناچیز را تقدیم می کنم:
به روح پر فتوح حضرت امام خمینی(ره)، که ما را در مسیر اسلام ناب محمدی(ص) رهنمون ساختند؛
به محضر اساتید معظّم، که اندک اندوخته علمی خود را مدیون تلاش و زحمات آنانم؛
به والدین بزرگوارم، که هدایتگر و مشوّق من در راه کسب علم دین بودند؛
به همسر و فرزندان مهربانم؛ که با همدلی و همراهی خود مرا یاری دادند.»
5) صفحه سپاس (اختیاری است)
نگارنده در اين صفحه، مراتب سپاس، تشکّر و قدرداني خود را از اساتيد خود و نيز مراکز علمي که در جريان تدوين رساله به او کمک کرده‌اند و... (درحد کمتر از 10 سطر ـ یک سوم صفحه) اعلام مي کند. آوردن این صفحه در رساله نیز اختیاری می باشد ولی بهتر است حتی الامکان آورده شود.
نمونه متن سپاس می تواند اینگونه باشد:
«به مصداق مَن لَم یشکر المخلوق، لَم یشکر الخالق، بر خود لازم می دانم مراتب تقدیر و تشکر خود را از استاد معظّم، جناب حجه الاسلام و المسلمین... اعلام دارم چراکه در نتیجه هدایت، ارشاد و راهنمایی های بیدریغ و سازنده ایشان، این رساله به سرانجام رسید. همچنین از جناب آقای... (مسئول مؤسسه...) که با همکاری صمیمانه خود، ما را مورد لطف و عنایت قرار دادند، تشکر می نمایم.»
6) چکیده رساله
نگارنده در اين قسمت، عصاره و چکيده رساله خود را (شامل هدف تحقیق، روش تحقیق و نتایج بدست آمده)، در قالب کمتر از 300 کلمه و درحد یک صفحه ذکر مي کند. شايسته است چکيده به عربي نيز ترجمه و ذکر شود.
7) فهرست مطالب
در این قسمت باید، عناوین هر بخش، فصل و تیترهای زیرمجموعه آنها به همراه ذکر شماره صفحه آورده شود (همانند قالب ذیل)
http://taaleb.ir/images/upload_yazdani/madareg%20elmi.png















8) مقدمه‌
«مقدمه» رساله بايد مشتمل بر امور ذيل باشد:
ـ تبيين موضوع رساله
ـ بيان اهميت و جایگاه موضوع
ـ بیان هدف از تحقیق
ـ ذکر سؤالات اصلي و فرعي مربوط به موضوع
ـ بيان پيشينه تحقيق و نقاط اشتراک و افتراق این تحقیق با دیگر تحقیقات مشابه
ـ توضيح روش تحقيق
تذکّر: شماره صفحات رساله، از «مقدمه» شروع می شود و تا پایان فصل آخر (قبل از فهرست منابع) ادامه می یابد. صفحات قبل از مقدمه نیز با حروف ابجد شماره‌ گذاري می شود.
9) بخش ها و فصل های رساله
رساله علمي بايد از یک ساختار منطقی برخوردار باشد؛ یعنی دارای حداقل دو «بخش»، هر بخش داراي حداقل دو «فصل» و هر فصل دارای چندین «عنوان» و تیتر اصلی و فرعی باشد. در پايان هر بخش و فصل،‌ حاصل بحث باید به صورت روشن بيان شود.
نویسنده باید در «بخش اول»، به مفاهیم و کليات بپردازد و «فصل اول» را به تعریف لغوي و اصطلاحي واژه ‌ها و لغات کليدي بحث اختصاص دهد. فصل هاي ديگر بخش اول نیز بايد متناسب با موضوع رساله تنظيم گردد. «بخش دوم» و «سوم» رساله، مباحث اصلي رساله را دربر مي گيرد. در فصل پايانی رساله (خاتمه) نیز محقق باید پاسخ سؤال اصلي تحقیق خود را ذکر کرده و به جمع بندی نهایی، نتيجه‌گيري و بیان پيشنهادات (نظري و عملي) خود بپردازد.
10) فهرست منابع و مآخذ (همانند صفحه پایانی طرح رساله)
فهرست منابع و مآخذ، علاوه بر پاورقي باید در پايان رساله نیز آورده شود. البته در پاورقي، ذکر مشخصات نویسنده، نام کتاب، شماره جلد و شماره صفحه کفایت می کند ولی در فهرست پايان رساله، خصوصيات کامل منابع مورد استفاده در رساله (اعم از کتب، مجلات، نشریات، نرم افزارها، سایت های اینترنتی و...) باید به ترتیب الفباء نوشته شود (البته «قرآن کريم» بايد در صدر و قبل از همه منابع آورده شود).
نحوه نگارش فهرست منابع بدين صورت است:
الف ـ اگر منبع، کتاب باشد:
نام خانوادگي (نویسنده)، نام (نویسنده)، نام کتاب،نام محقّق، مترجم یا مصحّح (در صورت وجود)، نوبت چاپ، ناشر، محل نشر‌، سال نشر.
مثال: احمدی، حسین، تحقیقی در اعتیاد جوانان، چاپ اول، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1385.
چنانچه کتابي فاقد نام ناشر، محل يا تاريخ نشر باشد، در فهرست منابع اينگونه نوشته مي‌شود: «بي نا» (یعنی فاقد نام ناشر)ـ «بي جا» (یعنی فاقد محل نشر) ـ «بي تا» (یعنی فاقد تاریخ نشر).
مثال: احمدی، حسین ـ تحقیقی در اعتیاد جوانان ـ چاپ اول ـ بی نا ـ بی جا ـ بی تا
در مورد منابع خارجی (انگلیسی و...) نیز به همین ترتیب عمل می شود. لکن باید ابتدا منابع فارسی و عربی و سپس منابع خارجی آورده شود.
ب ـ اگر منبع، یک سایت اینترنتی باشد:
باید نام نویسنده مطلب، عنوان مطلب و نام سایت ذکر شود.

♦ ♦ ♦
نحوه بیان «نقل قول» در رساله:
الف ـ «نقل قول هايي» که در رساله ذکر مي شوند، بايد دقيقاً ابتدا و انتهاي هرکدام مشخص باشد؛ به اين صورت که يا نقل قول داخل گيومه («») باشد و يا با حروف ايتاليک، حروف ريزتر و يا با چپ چين کردن مشخص شود. در پايان نقل قول نیز باید با شماره گذاری، خواننده را به پاورقی ارجاع داد.
ب ـ حتی الامکان باید از نقل قول باواسطه پرهيز شود و کلام هر عالمي را به کتاب همان عالم ارجاع داد، مگر آنکه آن کتاب، خارج از دسترس محقق باشد؛ به عنوان مثال کلام علامه حلّي(ره) را بايد مستقيماً به کتاب هاي خود او ارجاع داد، نه اينکه از شيخ انصاري(ره) نقل شود.
ج ـ در نقل اقوال بزرگان (اعمّ از علماي لغت، فقها يا مفسّران) بايد ترتيب زماني رعايت شود؛ يعني وقتي کلام چند نفر در باب یک موضوع نقل مي‌شود، آن کس که زماناً مقدّم بوده است، کلام او نيز مقدّم شود.
د ـ در نقل اقوال و مخصوصاً در آيات شريفه و روايات، دقّت در امانت بايد شديداً رعايت شود. در آيات شريفه، ضبط دقيق آنها مطابق رسم الخط قرآن مجيد ضروري است و اِعراب گذاری نیز باید انجام شود.
تذکر: براساس قانونِ «حق مالکیت معنوی (کپی رایت)»، در صورتی که مطلبی از کتاب، مجله، سایت و هر منبع دیگری مستقیماً نقل شود، لازم است حتماً منبع آن در پاورقی و نیز در فهرست منابع و مآخذ ذکر گردد. در غیر این صورت، سرقت ادبی محسوب شده و از سوی صاحب اثر (و نیز مدارج علمی)، قابل پیگرد حقوقی و قانونی خواهد بود.

♦ ♦ ♦
نحوه ثبت «پاورقي» در ذیل صفحات:
الف ـ در پاورقی بايد از تعريف، تمجيد و ذکر القاب پرهيز شود.
ب ـ در ارجاع به قرآن مجيد، نام سوره، شماره سوره و آيه به این صورت ذکر شود: سوره بقره: 2، آيه 5.
ج ـ در ارجاع به کتب حديثي، ذکر عنوان باب و شماره حديث ضروري است.
د ـ در صورتی که آیه، حدیث و روایتی در متن ذکر شده باشد، اگر به فارسی باشد، باید عین عبارت عربی آن، و بالعکس اگر عربی باشد، ترجمه فارسی آن در پاورقی ذکر شود.
هـ ـ در ارجاع به ساير کتابها، به يکي از دو صورت ذيل عمل شود:
ـ نام کتاب (در گيومه)، شماره جلد، شماره صفحه؛ مثال: «مجمع البيان»، ج 5، ص 262
ـ نام خانوادگی مؤلف، نام مؤلف، نام اثر (در گیومه)، شماره جلد، شماره صفحه؛ مثال: طبرسي، فضل بن حسن، «مجمع البيان»، ج 5، ص 262.
و ـ در صورتی دو یا چند مطلب از یک منبع، بدون فاصله شدن مطلبی از منبعی دیگر آورده شود، در پاورقی می توان بجای تکرار، از عبارت «همان مدرک» استفاده نمود. به طور مثال:
1ـ طبرسي، فضل بن حسن، «مجمع البيان»، ج 5، ص 262
2 ـ همان مدرک.
3 ـ همان مدرک، ص 263.
ز ـ اگر مطلبی طولانی از دو یا چند صفحه یک منبع نقل شده باشد، در پاورقی، بجای «ص» (یعنی شماره صفحه)، عبارت «صص» (به معنای صفحات) بکار می رود؛ مثال:
1ـ طبرسي، فضل بن حسن، «مجمع البيان»، ج 5، صص 263-262
ح ـ در ارجاع به مقالات نیز لازم است نام مؤلف، عنوان مقاله، عنوان مجله، سال نشر، شماره مجله و صفحه مجله ذکر شود.
ط ـ در صورتی که مطلبی برگرفته از یک سایت اینترنتی باشد، باید آدرس آن مطلب (که در نوار ابزار آدرس در بالای صفحه مرورگر آمده)، دقیقاً ذکر شود.

♦ ♦ ♦

آدرس ایمیل مدارج علمی (ستاد ـ جمکران): MADAREJ@ismc.ir








منبع:
مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه/معاونت آموزش
http://howzeh-qom.ir (http://howzeh-qom.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=299&pageid=39282&newsview=312168)
تاریخ: چهارشنبه ١٨ بهمن ١٣٩١ / ساعت: ١٣:٣٧