سوال ۸ (عدم حجیت ظهور در نظر اخباری‌ها و محقق قمی)

[رضا اسکندری]

سلام.
لطفا نسبت بین ادعای مرحوم میرزای قمی در اختصاص حجیت ظهور به مقصودین به افهام و ادعای اخباری‌ها در عدم حجیت ظواهر قرآن را بررسی بفرمایید.

[کریمی]

بسم الله الرحمن الرحیم
عرض سلام و احترام به همه مشاهده کنندگان خاصه استاد معظم حاج اقای اسکندری دام ظله
برای اینکه راحت تر بتوان نسبت بین ادعای مرحوم میرزای قمی و ادعای اخباریها را کشف کرد چهار حالت را در نظر گرفته و نظر دو طرف را در مورد انها تطبیق میدهیم .
نکته ی حائز توجه این است که این تقسیم بندی و تخصیص گذاری مربوط به حالتی است که مراد از مقصودین بالافهام در کلام مرحوم میرزای قمی را در باره متن قران فقط معصوم علیه السلام بدانیم . با این پیش فرض چهار حال زیر را داریم :

ردیف حالت ها (با پیش فرض تطبیق مقصود بالافهام در مورد کتاب بر معصوم علیه السلام ) نظر میرزای قمی ره نظر اخباری ها
1 در مورد ظواهر کتاب و برای مقصودین بالافهام حجیت حجیت
2 در مورد ظواهر کتاب و برای غیر مقصودین بالافهام عدم حجیت عدم حجیت
3 در مورد ظواهر غیر کتاب و برای مقصودین بالافهام حجیت حجیت
4 در مورد ظواهر غیر کتاب و برای غیرمقصودین بالافهام عدم حجیت حجیت
همانطور که مشاهده میشود در ردیف های 1 و 3 هر دو دسته در حجیت ظواهر موافق اند و در ردیف 2 هر دو دسته در عدم حجیت هم نظر اند و در ردیف 4 تنهاجائی است که اختلاف دارند . با توجه به این تقسیم بندی و پیش فرض اولیه جائی پیدا نمیشود که فقط طبق نظر مرحوم میرزای قمی حجیت داشته باشد ولی طبق نظر اخباریون خیر .
لذا نسبتی که بین حجیتی که دو طرف دعوا تعریف میکنند عموم خصوص مطلق میشود که نظر اخباریها اعم بوده و نظر مرحوم میرزای قمی ره اخص .

همانطور که اشاره شد تمام مطالب گذشته با این پیش فرض بوده است که مراد از مقصودین بالافهام را نسبت به قران معصوم علیه السلام بدانیم ولی اگر این مفهوم را گسترش داده و مراد از ان را مخاطبین اصلی هر متنی مخصوص به خودش بدانیم و در مورد قران مردم عصر نزول یا هر عده ای فراتر از معصومین علیهم السلام بدانیم در این صورت از جمله مواردی که میتوان برای تمایز بین نظر مرحوم میرزای قمی و نظر اخباریها بدان قائل شد همین عده ای هستند که مقصود بالافهام قران هستند ولی غیر از معصوم علیه السلام نیز میباشند که دراینصورت رابطه بین دو نظریه عموم خصوص من وجه میشود .

نسبت به مفهوم مقصود بالافهام ظاهرا اختلافی واقع شده است از جمله معاصرین . مثلا جناب اشیخ جواد فاضل منظور از مقصودین بالافهام را مشافهین زمان قران دانسته اند ولی جناب استاد شهیدی ظاهرا مقصودین بالافهام را به گونه ای معنا میکنند که حتی شامل افراد عصر حاضر نیز میشود و ما نیز مقصود بالافهام کلام الهی هستیم .
لذا نتیجه نهائی را چنین میتوان بیان کرد که اگر منظور از مقصودین بالافهام فقط معصومین علیهم السلام باشند رابطه بین کلام شان با اخباریون عموم خصوص مطلق میشود ولی اگر منظور اعم از ایشان یا غیر از ایشان باشد رابطه دو مفهوم منظور من وجه میشود .

[کریمی]

313313

[علی حیدری دلگرم]

باسمه تعالی
إنما الخلاف والإشکال وقع في موضعین:
أحدهما: جواز العمل بظواهر الکتاب.
والثاني: أن العمل بالظواهر مطلقاً في حق غیر المخاطب بها قام الدلیل علیه بالخصوص – بحثی لا یحتاج إلی إثبات انسداد باب العلم في الأحکام الشرعية – أم لا؟

برای آن که رابطۀ میان دو ادعا را کشف کنیم، ابتدا باید میان آنها وحدت موضوع ایجاد کنیم. به طور خلاصه، از ادعای اخباریون می توان دو نتیجه گرفت:

اصل ادعای اخباریون: عمل به ظواهر قرآن برای غیر معصومین جایز نیست.
نتیجۀ اول: عمل به ظواهر قرآن برای غیر معصومین جایز نیست.
نتیجۀ دوم: عمل به ظواهر متون برای غیر معصومین جایز است (منظور از متون، یعنی متون غیر قرآن).

همچنین از ادعای میرزای قمی نیز می توان دو نتیجه گرفت:

اصل ادعای میرزای قمی: عمل به ظواهر برای غیر مخاطب جایز نیست.
نتیجۀ اول: عمل به ظواهر قرآن برای غیر معصومین جایز نیست (بنا بر این که غیر معصومین، مخاطب قرآن نیستند).
نتیجۀ دوم: عمل به ظواهر متون برای غیر معصومین جایز نیست مگر مخاطب (منظور از متون، یعنی متون غیر قرآن).

از بیان فوق روشن شد که طبق هر دو نظر، «عمل به ظواهر قرآن برای غیر معصومین جایز نیست». لکن میرزای قمی علاوه بر این مطلب، ادعای دیگری نیز دارند. لذا به نظر می رسد رابطۀ میان این دو مبنا، عموم و خصوص مطلق است.

[سیداحسان حسینی]

بسم الله الرحمن الرحیم

جناب شیخ در توضیح وجه حجیت اصول لفظیه، میفرماید: «لأن المفروض کون تلک الأمور معتبرة عند أهل اللسان فی محاوراتهم المقصود بها التفهیم» و همچنین بعدا در توضیح نظریه اخباریین می نویسد: «الخلاف الأول ناظر إلی عدم کون المقصود بالخطاب استفادة المطلب منه مستقلا»
از دو عبارت فوق برداشت میشود که برای جریان اصالة الظهور، دو قید دیگر لازم داریم:
1. ظاهر مورد نظر، مقصود بها التفهیم باشد.
2. همچنین قصد شده باشد که مطلب مستقلا تفهیم شود.
دلیل اعتبار ایندو قید، به وجه حجیت اصالة الظهور بازگشت دارد. ما در اصالة الظهور میگفتیم وقتی لفظی در معنایی ظهور دارد، عقلائاً متکلم هم همان معنا را اراده کرده است. بنابراین اخذ به ظهور میکنیم. اما در صورتی که دو قید فوق نباشند، نمیتوان گفت: «پس متکلم معنای ظاهر را اراده کرده است»
بنابراین ممکن است لفظ در معنایی ظاهر باشد ولی وقتی میدانیم اساسا متکلم قصد نداشته با این ظاهر، معنایی را به من منتقل کند، پس نمیتوانم اخذ به ظاهر کنم. همچنین ممکن است متکلم قصد تفهیم به من داشته باشد، اما با واسطه ی یک راهنما. مانند آنچه در مخابرات نظامی رخ میدهد که همراه هر بیسیمچی یک دفترچه رمزگشا وجود دارد و متکلم با استفاده از آن دفترچه معنا را منتقل میکند.
اخباریین معتقدند ظواهر قرآن، فاقد شرط دوم هستند زیرا خدای متعال، همراه قرآن، راهنمایانی فرستاده تا مفسران قرآن باشند. بنابراین نمیتوان بدون تفسیر آنها از عبارات قرآن رمزگشایی نمود.
اما میرزای قمی ناظر به شرط اول. ایشان معتقد است که چون ما (مکلفین بعد از 1400 سال) مخاطبان مستقیم نصوص نیستیم، بنابراین متکلم این نصوص (شارع) قصد تفهیم معانی به ما نداشته است لذا نمیتوان به ظواهر آنها اخذ نمود.
و هیچیک از دو گروه، ناظر به عدم حجیت اصل ظواهر نیستند (کبری) بلکه ظاهر را از اینکه دارای شرایط عمومی عقلائی برای اخذ باشد، خارج میکنند (صغری). لذا با واسطه حجیت ظواهر را نفی میکنند.
و الحمد لله

[ونائی]

315

[حسین جان ابادی]

بسم الله الرحمن الرحیم
باتوجه به دو دلیلی که مرحوم شیخ برای اخباری ها بیان میکنند( اخباری که از ظهور گیری قران نهی میکند و تقیید ها و تخصیص هایی که در قران وجود دارد) میتوان گفت که نظر اخباری ها اخص از نظر میرزا است چراکه میرزا غیر مقصود به افهام را میگوید که ظهور ندارد اعم از اینکه در قران باشد یا سنت یا غیر ان