سوال ۴ (جواب مرحوم شیخ به صاحب فصول در امکان تعبد به ظن)

[رضا اسکندری]

با سلام
دوستان محترم لطف کنید و کلام مرحوم شیخ را در جواب تفصیلی به صاحب فصول تبیین بفرمایید. (فرائد الاصول، جلد ۱، صفحه ۱۰۸ «ان التعبد بالخبر حینئذ یتصور علی وجهین ...» تا انتهای صفحه ۱۱۱.
دقت بفرمایید کلیت و شاکله و اساس فرمایشات مرحوم شیخ را بیان فرمایید و از ترجمه خودداری کنید.
با تشکر

[محمد جعفر نوروزی]

بسم الله الرحمن الرحیم
با عرض سلام و خسته نباشید خدمت حضرت استاد اسکندری حفظه الله
مرحوم شیخ در ابتدای بحث امکان وقوعی تعبد به ظن اشکال ابن قبه را به عنوان موجود در مقام مطرح فرمودند. البته این اشکال به تقریرات مختلفی ارائه شده است که شیخ با تقریر تفویت مصلحت این اشکال را مطرح و بررسی می کند. طبقق این قریر اشکال ابن قبه این است که تعبد به ظن منجر به تفویت مصلحت می شود و این امر قبیح بوده و با حکم ت الهی ناسازگار است. تقریر دیگری از اشکال ابن قبه وجود دارد که تعبد به ظن منجر به جعل حکم ظاهری مخالف با حکم واقعی می شود، و چطور شارع در عین اینکه نسبت به فعلی تنفر و انزجاردارد نسبت به همان فعل علاقه و مطلوبیت خواهد داشت؟ این دو تقریر کاملا متفاوت بوده و در دو فضای مختلف اند. شیخ در مقام پاسخ گویی ، جوابی از صاحب فصول رحمه الله را مطرح می کند که پاسخگوی تقریر دوم از اشکال ابن قبه بوده و اصلا متکفل جواب دادن به تقریر مشکل ابن قبه نیست درحالیکه سیر مباحثی که شیخ مطرح می کند نشاندهنده ی این است که درصدد حل مشکل تفویت مصلحت است. لذا پس از مطرح کردن پاسخ صاحب فصول، میفرماید که این جواب کارآمد نیست چراکه باغید بین حالت تمکن و عدم تمکن از تحصیل علم باید تفصیل داد تا معلوم شود در چه فروضی اشکال ابن قبه وارد ، و در چه فروضی وارد نخواهد بود. در حالیکه همان طور که عرض شد اصلا قرار نبود جواب صاحب فصول مشکل تفویت مصلحت را درست کند. شیخ در تفصیلی که میدهند میفرمایند که اگر ابن قبه اشکالش را در ظرف عدم تمکن از تحصیل علم مطرح کرده است باید به او گفت که در فرض عدم تمکن، عقل حکم می کند که برای کسب مومن از هر طریقی و لو ظنی می توانی به حکم برسی و تعلد به ظن در این فضا هیچ محذوری نداشته و حتی نیازمند جبران مصالبح تفویت شده هم نیست چراکه در غیر این صورت باید مکلفین را به سان بهایم و چارپایان رها شده باشند فالازم باطل فالملزوم مثله. از آنجا که ابن قبه انسدادی نبوده و متاخرین از او - مثل سید مرتضی - ادعای انفتاح کرده اند نمی توان اشکال او را بر فضای انسداد حمل کرد.سپس به صاحب فصول اشکال میکنند که موارد نقضی که دربرابر اشکال ابن قبه مطرح کردی مختص فضای انسداد هستندو اصلا نقض بر ابن قبه نیست و ابن قبه هم ادعا ندارد که در فضای انسداد، تفویت مصلحت قبیح است. غافل از اینکه اصلا صاحب فصول در جواب اول خودش دو دسته مثال می زند تانشان دهد که جعل حکم ظاهری مخالف حکم واقعی رخ داده است تا در جواب دوم ، وجه این جعل را با استدلال بر امکان جمع بین حکم ظاهری و واقعی مشخص کند لذا اصلا ناظر به تفویت مصلحت نیست و اشکال شیخ به ایشان وارد نیست.
حالت دومی که شیخ مطرح می کنند حالت انفتاح و تمکن از تحصیل علم است که در اینجا هم به دنبال حل کردن تفویت مصلحت است. لذا در این فضا میگوید : مسلک ما در مواجهه با جعل امارات به یکی از دو وجه زیر است:
1. یا معتقد به طریقیت محضه امارات هستیم و براین باوریم که اساسا امارات مصلحتی ایجاد نمی کنند و صرفا طریق الی الواقع هستند و در برابر تفویت مصلحتريا، هیچ مسئولیتی نداشته و در مواردی تفویت مصلحت را به دنبال خواهند داشت. جمع بندی شیخ در این صورت این است که اشکال ابن قبه طبق این مسلک وارد است و عدم تفصیل صاحب فصول در این جا به خطا رفته است و وارد بودن اشکال ابن قبه را نشان نداده است.
2.یا معتقد به سببیت بالمعنی الاعم - اعم از سببیت معتزلغ، اشاعره و مصلحت سلوکیه - هستیم که در این حالت تعبد به اماره مصالح مفوته را جبران می کند و دیگر تفویتی رخ نمی دهد مگر این که تدارک شود. لذا در این صورت تفویت مصلحت قبیح نخواهد بود.
با مطالبی که عرض شد هیچ وجه اولویتی نسبت به کلام صاحب فصول در تقریر دوم از اشکال ابن قبه برای کلام شیخ وجود ندارد بلکه کاملا برعکس بوده و نسبت به این تقریر جواب شیخ کاملا ناکارآمد بوده و هیچ ربطی به آن ندارد. درباره تقریر اول از اشکال هم اصلا صاحب فصول حرفی ندارد و نمی توان کلام شیخ را با آن مقایسه و حکم به اولویت یکی از ان دو داد.

[کریمی]

باسمه تعالی
عرض سلام و احترام
متاسفانه به دلیل اینکه تازه بحث امروز به این مبحث رسیده بود و همینطور دیر از گذاشته شدن سوال مطلع شدم ان قدر که مورد رضایت خودم بودروی جواب کار نکردم ولی بهر حال به حسب وظیفه یک فهم اولیه و جواب ابتدائی رو ارسال میکنم
جناب ابن قبه انفتاحی اند و جواب فوق برای ایشان مناسب نیست مرحوم شیخ در فرض انفتاح میفرمایند که تعبد به خبر واحد در این فضا دو صورت دارد
§ اول طریقی برخورد کردن با اخبار به این بیان که همین که این اخبار طریق و کاشف ظنی از واقع هستند عمل به انها واجب است
□ فی نفسه در فرض انفتاح باب علم اشکال دارد مگر اینکه گفته شود امکان دارد اصابه به واقع در فرضی که به امارات عمل میشود نسبت به فرضی که به ادله قطعیه در انفتاح عمل میشود اگر نگوئیم بیشتر است بعید نیست که مساوی باشد
□ ولی خودشان به این حرف اشکال میکنند که این حرف ما با فرض ما درباره در حالت انفتاح بودن تنافی دارد چرا که انفتاح یعنی مصیب کامل الی الواقع بودن و در این فرض معنا ندارد عدم اصابه به واقع تا اینکه بخواهد تعداد عدم اصابتها از عمل به اماره بیشتر یا مساوی باشد
□ نهایتا مرحوم شیخ قبح این نظر را قبول میفرمایند
§ دوم به دید مصحلت دار شدن اخبار به انها نگاه کنیم . به این بیان که مصلحتی در عمل به مودای اماره ایجاد میشود که نسبت به مفسده واقعیه ترجیح دارد .
□ ایشان میفرمایند که اشکالی نیست که احکام تابع مصالح و مفاسدی باشند که بخشی از ان مصالح و مفاسد حالات خود مکلف است به این بیان که اگر گمان به خبری پیدا کرد یک حکم داشته باشد و اگر گمان برای او حاصل نباشد یک حکم دیگری داشته باشد .
□ خود ایشان ان قلت میفرمایند که : شاید کسی بگوید در این صورت مستلزم تصویب یا چیزی شبیه تصویب خواهد شد که بر بطلان آن نیز اجماع داریم چرا که اصلا مفسده ی اولیه با اخبار عادل به خلاف واقع از بین خواهد رفت و دیگر ثبوت حرامی اتفاق نخواهد افتاد چرا که شرط اینکه مفسده ای بخواهد موجب تحریم بشود این است که با اخبار دیگری که دال بر مصلحت باشد تعارض نداشته باشد درحالیکه همچین معارضی وجود خواهد داشت .

ایشان خودشان جواب میفرمایند که اگر این قول را هم قبول کنیم که باعث تصویب میشود ولی بهر حال این جواب ، صلاحیت جواب بودن برای جناب ابن قبه را دارد چرا که ایشان ممتنع میدانست تعبد شارع به عمل به اماره در ظرف انفتاح ولی بالاخره یک ابداع احتمال نیز میتواند مانع امتناعی بشود که ایشان ادعا کرده اند.

[علی حیدری دلگرم]

باسمه تعالی
شیخ برای پاسخ به ابن قبه فرموده است: این شبهه: در یکی از این دو فرض مطرح شده است 1- انسداد 2- انفتاح.
اگر انسداد باشد، حالات حکم الله از یکی از این سه صورت نمیتواند خارج باشد: 1- حکم الله جعل شده و فعلیت یافته است 2- حکم الله جعل شده ولی فعلیت نیافته است 3- حکم الله جعل نشده است.
در صورت اول، چون انسداد است، بهترین کار همان اتخاذ ظنون است. در صورت دوم، فعل حرام واقعی یا ترکب واجب واقعی جایز است چون احکام واقعی فعلیت نیافته اند. 3- در صورت سوم نیز اصلاً حکمی نیست که آنگاه تحلیل الحرام یا تحریم الحلال رخ دهد.
پس در فرض انسداد، هر تصویری که ارائه شود کلام ابن قبه زیر سؤال میرود. لکن گویا ابن قبه در این فرض سخن نگفته است زیرا سید مرتضی ادعای انفتاح کرده است و ابن قبه متقدم از ایشان است.
شیخ در اینجا تعریضی به صاحب فصول میزنند که «فتوا» و «قطع» نباید بعنوان مثال های نقض علیه ابن قبه زده شوند زیرا این دو در فضای انسداد هستند.
اما اگر انفتاح باشد، تعبد به ظن در یکی از این دو صورت مطرح میشود: 1- عمل به ظن صرفاً از باب طریقیت به واقع واجب است. 2- عمل به ظن از آنرو واجب است که بواسطۀ آن، مصلحتی در واقع حادث میگردد.
در صورت اول، تعبد به ظن اولاً و بالذات قبیح است ولی ممکن است از باب اینکه در مقایسه با قطع، مطابقت بیشتر (یا مساوی) با واقع داشته باشد، قبیح نباشد. البته ممکن است اشکال شود که این صورت، خارج از فرض (انفتاح) است.
در صورت دوم: هیچ قبحی در تعبد به ظن نیست.
علامه در نهایه فرموده است: فعل شرعی، از باب مصلحتش واجب است؛ و این فرض مطرح است که: فعل شرعی هنگامی دارای مصلحت است که مکلف دارای صفت مخصوصی باشد (مثلاً ظانّ بودن مکلف از طریق ظنون معتبر از جملۀ این صفات است). ممکن است اشکال شود که این کلام علامه، سر از تصویب در می آورد. لکن جواب داده میشود که: حتی اگر سر از تصویب در آورد، در این مقام (جواب به ابن قبه) به کار می آید زیرا احتمالی را در مقابل مدعای ابن قبه مطرح میکند و «إذا جاء الاحتمال بطل الاستدلال». مگر آنکه گفته شود: ابن قبه در فرض بطلان تصویب، مدعای خود را مطرح فرموده است. پس این احتمال نمیتواند مدعای وی را زیر سؤال ببرد.

[ونائی]

بسم الله الرحمن الرحیم
مرحوم شیخ در پاسخ به شبهه ی ابن قبه در حالت انفتاح می فرماید :
تعبد به خبر به دو نحو تصور می شود »
1- تعبد به خبر صرفا طریقی است برای رسیدن به واقع وهیچ مصلحتی در این تعبد نیست » این تعبد فی نفسه قبیح است اما ممکن است خبر ظنی نسبت به قطع مطابقت بیشتر یا مساوی با واقع داشته باشد » تعبد به آن قبیح نیست
اشکال » فرض ما انفتاح باب علم است ودر حالت انفتاح علم مطابقت با واقع دارد:::»»»»» اشکال ابن قبه در حالت طریقی بودن وارد است
2- شارع مارا متعبد به خبر کرده است به خاطر اینکه با عمل به خبر در صورتی که مخالف واقع باشد مصلحتی در مودای آن ایجاد می شود که مصلحت واقعی فوت شده را جبران می کند » شیخ می فرمایند وجوب عمل به خبر در این حالت قبحی ندارد
اشکال» این تصویب اعتزالی است واجماع بر بطلان آن داریم
جواب شیخ » این حرفی که ما زدیم تصویب نیست واگر هم باشد برای پاسخ دادن به ابن قبه کافی است چون ابن قبه ادعای امتناع داشت وما عدم امتناع (امکان آن را ثابت کردیم ) چون واقع شدن آن سر از استحاله در نمی آورد
اشکال » اشکال ابن قبه بعد از قبول بطلان تصویب است
»»»»»بعد شیخ وارد تفصیل بیشتر از طریقیت وسببیت می شوند تا بتوانند پاسخی برای ابن قبه پیدا کنند

[FrankJScott]

In reply to the lady asking about laser treatment for face scars, laser skin tightening, micro needling and red light therapy, microneedling and laser treatment, laser skin resurfacing, laser therapy for skin tightening, cosmetic skin treatment, prp vampire, popular dermal fillers, non surgical thread lift, I highly recommend this awesome laser treatment in my area site (https://lucas6t48pkd4.oneworldwiki.com/user) or skin spas, face and body treatments, treatment cellulite, laser facial treatment, best tightening skin treatment, wrinkle fillers, the medical spa, aesthetics beauty treatments, face lift sarasota, best lip filler, and don't forget this a knockout post on laser treatment results forum (https://bookmark-dofollow.com/story23298023/best-face-laser-treatment-and-cosmetic-fillers) together with cosmetic microneedling, co2 laser cool peel, skin chemical peels, best laser therapy for face, environ facial, pdo threads for face lift, face rejuvenation treatments, rejuvenate 528, microneedling skin rejuvenation, aesthetics fillers, as well as this his explanation for laser treatment spots face Sarasota tips (https://parker5m63oux9.verybigblog.com/profile) which is also great. Also, have a look at this watch this video about pigmentation treatment Sarasota blog (https://jayden7f20ksa8.blogchaat.com/profile) which is worth considering with red light therapy skin care products, laser skin tightening breast lift, the best lip injections, lip augmentation filler, derma treatment, best filler for lip injections, radiofrequency body treatment, laser for skin care, chemical peel for your face, red light therapy for skin tightening, not forgetting sites such as this more helpful hints for laser medspa Sarasota url (https://hunter6o77kdx9.shopping-wiki.com/user) on top of best laser therapy, the therapy skin care, skin chemical peels, best laser for face lift, derma care, read more for (https://augustcucd07407.wikibuysell.com) not forgetting sites such as best med spa sarasota, rf microneedling face, lip enhancement fillers, be skin care, best injectables, for good measure. Check more @ Top Tajir4D Link Alternatif Website (https://www.diabolotreff.de/forum/showthread.php?tid=3491&pid=54145#pid54145) 6a07cf1